Eliminasyon diyeti, belirli bir gıdanın veya gıda grubunun diyetten çıkarıldığı yaygın olarak kullanılan bir diyet yaklaşımıdır. Eliminasyon diyetleri gıda intoleranslarını, gıda alerjilerini ve ürtiker hastalığı, eozinofilik özofajit, irritabl bağırsak sendromu veya migren baş ağrıları, Crohn’s hastalığı, otoimmün hastalıklar, atopik dermatit, egzama gibi rahatsızlıkları tanımlamak ve tedavi etmek için kullanılabilir.
Dikkat edilmesi gereken noktalardan birisi ise elimine edilen besinleri içeren gıdalardan da uzak durulması gerektiğidir. Örneğin; yumurta alerjisi sonucu uygulanan eliminasyon diyetinde yumurta içeren tüm besinlerin tüketiminden uzak durulmalıdır.
ELİMİNASYON DİYETİ NASIL UYGULANIR ?
- Her eliminasyon diyetinde uygulanan spesifik bir protokol olmakla beraber, izlenecek olan yol ortaya çıkan semptomlara ve bireyin hastalık sürecine göre değerlendirilir. Besinlerin eliminasyonu gıda alerjen testleri ile belirlenebilmekle beraber deneysel olarak da gerçekleştirilebilir. Mümkünse 6 haftaya kadar uzatılır.
- Klinik uygulamalarda en çok kullanılan yaklaşım 6 gıdalı eliminasyon diyeti olarak geçmektedir ve sık görülen 6 gıda alerjeninin deneysel olarak ortadan kaldırılması esasına dayanır. Bu gıdalar; süt, yumurta, soya, buğday, sert kabuklu yemişler ve balıktır (kabuklu deniz ürünleri de dahil).
ELİMİNASYON AŞAMALARI
Eliminasyon diyeti 4 aşamadan oluşmaktadır.
- 1.Aşama: Planlama
Hangi gıda/gıdaların geçici olarak diyetten çıkarılacağını belirlemek için kişiye özgü test sonuçları veya sahip olduğu hastalıklar değerlendirilir. Bu aşamada sağlık uzmanının rolü çok önemlidir ve diyetten çıkartılacak gıdaların karar verilmesinde yardımcı olacaktır. Ayrıca yediğiniz yiyecekleri listeleyen ve gün boyunca sahip olduğunuz belirtileri takip eden bir diyet günlüğü tutmanız da istenebilir.
- 2.Aşama: Eliminasyon
Diyetten çıkartılmış olan gıdalardan tamamen kaçınılması bu aşamada çok önemlidir. Özellikle gıdaların içerik etiketlerine dikkat etmek yasaklı gıdalardan uzak durmanıza daha çok yardımcı olabilir. Örneğin, tüm süt ürünlerinden kaçınıyorsanız, etiketleri kontrol ederek peynir altı suyu veya laktozdan da uzak durabilirsiniz. Ayrıca diyetten çıkartılan gıdaların alternatiflerinin kullanılabilmesi de önemlidir.
- 3.Aşama: Yeniden Tanıtma
Bu aşamada belirtileriniz dikkatli bir şekilde incelenmeli eğer semptomlarda bir düzelme yoksa sağlık uzmanınız ile görüşerek diyetinizde farklı gıda kombinasyonlarını deneyebilirsiniz.
Belirtilerinizde düzelme varsa, her seferinde bir besin grubu olmak üzere elimine edilen gıdaları diyetinize yavaşça eklemeye başlayın. Ekleme yapıldıktan sonra semptomların kontrolü adına kayıt tutmanızın yardımı olacaktır. Öncesinde elimine edilmiş besinin ilk kez deneyeceğiniz gün küçük miktarlarda başlayabilirsiniz, eğer herhangi bir belirti (baş ağrısı, kaşıntı, şişkinlik, yorgunluk, ishal, kabızlık, eklem ağrısı, hazımsızlık veya kronik hastalık şikayetlerinin artması vb.) yoksa miktarı arttırabilirsiniz. Yeni yiyecek eklendikten sonra 3 gün takip edilir.
Yeniden tanıtma aşamasında belirli semptomlara neden olmuyor ise besin, diyete tekrardan eklenebilir.
NOT: Eğer bir gıda boğaz ağrısı, ani alerjik reaksiyonlar (şişme, şiddetli döküntü veya diğer şiddetli alerji belirtileri) yaratıyorsa tıbbi yardım istenmeli ve sağlık uzmanına danışılmalıdır.
- 4. Aşama: Yeni ve Uzun Süreli Diyet Planı Oluşturma
Bu aşamada, testi etkileyebilecek stres gibi faktörlerin de olduğu unutulmadan semptomlara neden olan besinlerin eliminasyonu ve herhangi bir semptoma (sindirim rahatsızlığı, alerjik reaksiyon vb.) neden olmayan besinlerin diyete tekrardan dahil edilmesi ile yeni bir diyet planlanır.
Bağırsak sağlığına destek olabilecek ve inflamasyonu azaltacak çeşitli besin maddeleri sağlık uzmanınız tarafından sizlere yönelik bir şekilde önerilebilir.
ELİMİNASYIN DİYETİ YASAKLAR –
- Hayvansal protein kaynakları:Et, balık, kabuklu deniz ürünleri, yumurta ve sütün dahil olduğu bütün hayvansal proteinler, işlenmiş etler
- Bitkisel protein kaynakları: Soya sütü, soya fasulyesi, bezelye, diğer fasulyeler, mercimek, fasulye, lahanalar, yer fıstığı ve fındık
- Tahıllar ve alternatif nişastalar: Buğday, arpa, çavdar, yulaf
- Sebzeler: Bezelye, domates, patlıcan, mısır, dolmalık biber, nane, patates, soğan
- Meyveler: Çilek ve narenciye
- Yağlar: Tereyağ, margarin, mısırözü yağı, soya yağı, fındık yağı, hayvansal yağlar
- Diğer: Çikolata, kahve, çay, kola ve diğer meşrubatlar, alkollü içecekler, mısır şurubu, bal, rafine şeker içeren ürünler, MSG içeren paketli ürünler, çikolata
ELİMİNASYON DİYETİNİN FAYDALARI
- Yapılan çalışmalar gösteriyor ki; alerjiye yönelik yaşam kalitesi, eliminasyon diyeti uygulanan hastalarda yükselmektedir. Ayrıca rahatsızlıklara bağlı gelişen semptomlarda (reflü, kaşıntı, şişkinlik, kabızlık vb.) ise düzelme görülmüş, semptomların şiddeti başlangıca göre azalmıştır.
ELİMİNASYON DİYETİ UYGULANIRKEN KARŞILAŞILAŞILABİLECEK OLUMSUZLUKLAR
- Eliminasyon diyetlerinde, gıdaların diyetten çıkarılması sonucu yeterli ve dengeli beslenme tehlikeye atılabilir ve uzun süreli yetersizlik ise beslenme riskleri ile sağlık sorunlarına yol açabilir.
- Ayrıca gastrointestinal rahatsızlıklar sonucu vitamin ve mineral emilimleri etkilenebilir. (Kalsiyum, fosfor, demir ve B12 vitamini gibi)
- Eliminasyon diyeti aynı zamanda kaygı ve strese de neden olabilmektedir. (Yeme konusunda endişe, artan sorumluluk, sosyalleşmenin kısıtlanması vb.)
- Eliminasyon diyeti bir beslenme uzmanının takibi olmadan uygulanmamalıdır.
KAYNAKLAR:
- Wood RA. Diagnostic elimination diets and oral food provocation. Chem Immunol Allergy. 2015;101:87-95.
- Kliewer KL, Cassin AM, Venter C. Dietary Therapy for Eosinophilic Esophagitis: Elimination and Reintroduction. Clin Rev Allergy Immunol. 2018 Aug;55(1):70- 87.
- Drisko J, Bischoff B, Hall M, McCallum R. Treating irritable bowel syndrome with a food elimination diet followed by food challenge and probiotics. J Am Coll Nutr. 2006 Dec;25(6):514-22.
- Hindiyeh NA, Zhang N, Farrar M, Banerjee P, Lombard L, Aurora SK. The Role of Diet and Nutrition in Migraine Triggers and Treatment: A Systematic Literature Review. Headache. 2020 Jul;60(7):1300-1316.[PMC free article] [
- Rodríguez-Sánchez J, Gómez Torrijos E, López Viedma B, de la Santa Belda E, Martín Dávila F, García Rodríguez C, Feo Brito F, Olmedo Camacho J, Reales Figueroa P, Molina-Infante J. Efficacy of IgE-targeted vs empiric six-food elimination diets for adult eosinophilic oesophagitis. Allergy. 2014 Jul;69(7):936-42.
- Zalewski A, Doerfler B, Krause A, Hirano I, Gonsalves N. Long-Term Outcomes of the Six-Food Elimination Diet and Food Reintroduction in a Large Cohort of Adults With Eosinophilic Esophagitis. Am J Gastroenterol. 2022 Dec 01;117(12):1963- 1970.
- Elimination Diet Hand Guide – Genova Diagnostics
- Elimination Diet Patient Handout- UW Integrative Medicine Department of Family Medicine
- Boyce JA, Assa’ad A, Burks AW, et al. Guidelines for the diagnosis and management of food allergy in the United States: report of the NIAID-sponsored expert panel. J Allergy Clin Immunol. 2010;126(6 Suppl):S1-58.
- Madonna Swift K, Lisker I. Current concepts in nutrition: The science and art of the elimination diet. Altern Complement Ther. 2012;18(5):251-258.
- Wolfram T. The controversial conundrum of food sensitivities. In. Food & Nutrition Magazine 2017
- Ghoshal UC, Shukla R, Ghoshal U. Small intestinal bacterial overgrowth and irritable bowel syndrome: a bridge between functional organic dichotomy. Gut Liver. 2017;11(2):196-208
- Rakel D. Integrative Medicine. 3rd ed. Philadelphia: Elsevier Saunders; 2012.
- Cotton CC, Durban R, Dellon ES. Illuminating elimination diets: controversies regarding dietary treatment of eosinophilic esophagitis. Dig Dis Sci.2019;64(6):1401-1408.
- Joneja JV. In: The Health Professionals Guide to Food Allergies and Intolerances. Vol
- X. Academy of Nutrition & Dietetics; 2012:1-2.
- Özbey, Ü., & Özçelik, A. Ö. (2019). Besin Alerjilerine Yönelik Güncel Tedavi Yöntemleri. Avrasya Sağlık Bilimleri Dergisi, 2(3), 103-108.
